ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 12، اسفند 1401 ، شماره پی در پی 82

سبک‌شناسی قصاید میرزا سیدیحیی مدرس متخلص به فدایی یزدی

صفحه (65 - 81)
فاطمه چاشنی‌گیر ، عزیزالله توکلی کافی‌آباد (نویسنده مسئول)، محمود صادق‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1401

چکیده

زمینه و هدف: میرزا سیدیحیی مدرس متوفای (1282 هـ . ق) متخلص به فدایی یزدی از شخصیتهای علمی و ادبی عصر قاجار است که آثار متعددی در نظم و نثر به زبان فارسی و عربی دارد. دیوان او مجموعه ای از غزلیات، قصاید، مثنویات، قطعات و رباعیات است. علاوه برآن دو منظومه به زبان عربی دارد. این مقاله به بررسی ویژگیهای سبکی و محتوایی قصاید او از جنبه های زبانی، لغوی، نحوی، ادبی و فکری اختصاص یافته است. هدف از این بررسی، دستیابی به میزان توانایی شاعر بعنوان یکی از قصیده سرایان دوره بازگشت ادبی است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی با ابزار کتابخانه ای انجام شده که محدوده و جامعه موردمطالعه آن نسخه خطی معتبر به خط خود شاعر محفوظ در کتابخانه شخصی سید یحیی مدرسی میباشد.

یافته ها: فدایی یزدی در سرودن قصاید مدحی توانایی خود را به اثبات رسانده و مهارت وی در تصویرسازیهای تشبیهی و استعاری در مقدمه قصاید است. زبان شعر او سرشار از صنایع ادبی زیباست و کاربرد فنون بیان بویژه تشبیه حسی به حسی و آرایه های بدیعی موازنه و تلمیح بسامد بالایی در آن دارد. انتخاب بحر مجتث و رمل موجب تناسب وزن با محتوا شده و بهره گیری از قافیه های ثقیل عربی از شاخصه های شعر اوست. بلحاظ فکری درونمایه اصلی قصاید او مدح است و ممدوح اصلی او بزرگان دین بخصوص حضرت علی (ع) است. در محتوای قصاید فدایی یزدی توصیف طبیعت و معشوق، همچنین گله از روزگار و اظهار یأس و ناامیدی جلوه گر است.

نتیجه گیری: فدایی یزدی قصیده سرایی توانمند بوده است. از ویژگیهای برجسته شعر وی کاربرد فراوان واژه ها و ترکیبات زبان عربی است که گاهی خواننده را در فهم معانی شعر دچار مشکل میکند. او مانند شعرای همعصر خویش به سبک خراسانی و تقلید از متقدمان پرداخته و در انتخاب وزن، قافیه و مضامین به شعر آنها نظر داشته است و بخوبی ویژگیهای شعری قصیده سرایان پیشین را شناخته و توانسته است ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری آنان را در قصاید خود منعکس کند.

کلمات کلیدی
فدایی یزدی , قاجار , قصاید , مدحی , سبک‌شناسی , تشبیه

• آرین‌پور، یحیی. (1379). از صبا تا نیما. ویرایش چهارم. تهران: زوار، ص 19.
• ابن رشیق قیروانی، ابوالحسن. (1955). العمده. به تصحیح محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ص 134.
• تهرانی، آقابزرگ. (1403ه.ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه. ج 9. قم: اسماعیلیان، ص816.
• خاتمی، احمد. (1374). پژوهشی در نثر و نظم دوره بازگشت ادبی. تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پایا، ص 202.
• درایتی، مصطفی. (1391). فهرست نسخه های خطی (فنخا). ویرایش 15. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه های ملی جمهوری اسلامی ایران، ص 658.
• شاملو، اکبر و دزفولیان، کاظم. (1387). «بازگشت ادبی و مختصات زبانی شعر آن دوره» تاریخ ادبیات فارسی (3) 59، ص 97.
• شمیسا، سیروس. (1370). بیان. تهران: فردوس، صص 19 و 341.
• شمیسا، سیروس. (1374). بیان و معانی. تهران: فردوس، ص 38.
• شمیسا، سیروس. (1379). سبک‌شناسی شعر. ویرایش ششم. تهران: فردوس، ص 30.
• شمیسا، سیروس. (1383). نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس، ص 89.
• شیروانی، محمد. (1350). فهرست نسخه های خطی کتابخانه وزیری یزد. تهران: انجمن آثار ملی، ص 1750.
• غلامرضایی، محمد. (1377). سبک‌شناسی شعر. تهران: جامی. ص 206.
• فتوحی رودمعجنی، محمود. (1390). سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها. تهران: سخن، ص 307.
• قاسمی، رضا. (1388). معانی و بیان تطبیقی (بررسی تطبیقی شانزده کتاب جدید علم معانی و بیان). تهران: فردوس، ص 304.
• وامق یزدی، محمدعلی. (1381). تذکره میکده. به کوشش حسین مسرت. یزد: بنیاد فرهنگی پژوهشی ریحانه الرسول یزد با همکاری انتشارات اندیشمندان، صص36 و 46.